Maryja w encyklopediach i słownikach

Poniżej cytaty zaczerpnięte z encyklopedii i słowników nt. Marii.

Encyklopedie o Maryi

MARYJA DZIEWICA, żona Józefa, zwana „Dziewica” ze względu na dziewicze poczęcie Jezusa i wieczne dziewictwo, jak uczy mariologia, która rozwinęła się w okresie post-nowotestamentowym. Paweł wzmiankuje o Niej opisując Jezusa jako „zrodzonego z niewiasty, zrodzonego pod Prawem” (Ga 4,4). Jakub, brat Pański” w Ga l,9 sugeruje istnienie drugiego syna Maryi (ale por. niżej).

Maryję negatywnie przedstawia Marek, mniej negatywnie Mateusz, a pozytywnie Łukasz. W Mk 3,21 rodzina Jezusa na pozór akceptuje opinię tłumu, że jest obłąkany, i jerozolimskich uczonych w Piśmie, że jest opętany przez złe duchy (3,21-30). Kiedy Jego Matka i bracia przychodzą, żeby Go zabrać do domu, i pytają o Niego, Jezus wskazuje na otaczających Go ludzi i mówi, że oni i ci, co pełnią wolę Bożą, są Jego rodziną (Mk 3,33-35). Mt 12,46-50 i Łk 8,19-21 przedstawiają ten sam epizod, ale w innym kontekście. Wersja Łukasza w 8,21: „Moją matką i moimi braćmi są ci, którzy słuchają słowa Bożego i wypełniają je”, zalicza ich wszystkich do prawdziwej rodziny Jezusa.

Według Mk 6,1-6 ludzie pochodzący z „Jego własnej ojczyzny” czują się urażeni postępowaniem swojego krajana, „syna cieśli, syna Maryi, a brata Jakuba, Józefa Judy i Szymona” i nie wymienionych z imienia sióstr (6,3; zwolennicy poglądu o wiecznym dziewictwie Maryi uważają ich za kuzynów i kuzynki, a nie za rodzeństwo). Odpowiedź Jezusa: „Tylko w swojej ojczyźnie, wśród swoich krewnych i w swoim domu może być prorok tak lekceważony” (6,4), najwyraźniej obejmuje także Jego matkę. W wersji Łukasza (4,16-30) nie ma wzmianki o Jego Matce, braciach i siostrach, a Jezusa uważa się za „syna Józefa” (4,22).
Mt 1,18-25 i Łk 1,26-56; 2,1-38 podają różne wersje opowiadania o narodzeniu, ale obie zawierają wątek dziewiczego poczęcia, o którym Józef dowiaduje się we śnie (Mt 1,18.25), a Maryja od anioła Gabriela (Łk 1,26-38). Maryja, jako „służebnica Pańska”, pozytywnie odpowiada na słowa anioła (Łk 1,38) i udaje się z Nazaretu do Judei, do swej brzemiennej krewnej, Elżbiety, która wita ją słowami: „błogosławiona jesteś między niewiastami” i „Matka mojego Pana” (1,39-45). Maryja odpowiada hymnem pochwalnym (1,46-55, Magnificat). Według Mateusza, Maryja i Józef znajdują się w Betlejem, kiedy narodził się Jezus, w miejscu, w którym Maryję i Dziecko znajdują Mędrcy ze Wschodu, którzy przynieśli ze sobą drogocenne dary (2,1-13). Józef z Maryją i Jezusem, uciekając przed Herodem, który kazał zgładzić wszystkich chłopców w wieku do lat dwóch, udają się do Egiptu, a po śmierci Heroda osiedlają się ostatecznie w Nazarecie (2,12-23). Według Łukasza, Józef ze swoją żoną, Maryją, udają się z Nazaretu do Betlejem w związku ze spisem ludności zarządzonym przez Rzymian, a kiedy tam przebywali, Maryja urodziła Syna (2,1-7), któremu aniołowie i pasterze złożyli hołd (2,8-20).

W Ewangelii Łukasza akcja opowiadania przenosi się do świątyni, gdzie następuje oczyszczenie i poświęcenie pierworodnego (2,21-24). Tutaj też starzec Symeon i Anna poświadczają narodzenie Mesjasza (2,25-38). Słowa Symeona, skierowane do Maryi: „A Twoją duszę miecz przeniknie” (2,35), być może mają charakteryzować Ją jako Tę, która słucha słowa Bożego i je wypełnia (por. 1,38; 8,21 z Hbr 4,12). W Ewangelii tej również pewna kobieta z tłumu błogosławi Matkę Jezusa, który odnosi to błogosławieństwo do tych, którzy słuchają słowa Bożego i je zachowują (11,27-28).

Łukasz opisuje rozmowę w świątyni między dwunastoletnim Jezusem a Jego Matką, w której Jezus stawia Boga ponad swoimi rodzicami (2,21-50). Łukasz też wspomina, że Maryja była wśród kobiet, które razem z Dwunastoma modliły się „w sali na górze” (Dz 1,14); Maryja, razem z innymi, otrzymała Ducha Świętego w dzień Pięćdziesiątnicy, tak jak Duch Święty zstąpił na Nią przy poczęciu Jezusa (Łk l ,35; Dz 2,1-4).

Matki Jezusa nie wymienia się z imienia w Ewangelii Jana. Jej wiara w moc Jezusa znalazła wyraz na weselu w Klinie Galilejskiej (2,1-11), chociaż początkowo Jezus odmówił jej prośbie (w. 4). Maryja i Jego bracia towarzysza Mu w drodze do Kafarnaum (2,12). Maryja nie podziela niedowiarstwa Jego braci (7,1-10). Maryja stoi obok krzyża Jezusa razem ze swoje) siostra, Marią (żoną Kleofasa), Maria Magdaleny i umiłowanym uczniem, którego Jezus powierza swojej Matce jako Jej syna, a jemu powierza Maryje jako jego „Matkę”; odtąd Maryja przebywała w jego domu (19,25-27).

W Ap 12,2 Niewiasta, która urodziła Mesjasza, nie jest Maryja, ale symbolem ludu Bożego (Izraela i Kościoła), który wydaje na świat Chrystusa. Zob. też: Dziewicze narodzenie; Magnificat

Bibliografia: Brown R.F.., Donfried K.A., DonfriedJ.A., Fitz-myer i J. Reumann (red.), Mary in the New Testament, Philadelphia: Fortress 1978. WM ™
Źródło: Encyklopedia Biblijna. Prymasowska Seria Biblijna. Wydawca: Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa, str. 723

MARIA – (gr.- łac. forma hebr. imienia -> Miriam); 1) M. z Magdali: -> Magdalena 2) M. z Betanii. Wg Łk 10,38-42 i J 11,1-44 siostra -> Marty, a wg J również -> Łazarza, często raczej mylnie identyfikowana z M. (1) albo z kobietą, znaną z Mk 14,3-9 par. (-> namaszczenie Jezusa). 3) Matka Jana -> Marka z Jerozolimy (Dz 12,12). 4) Matka -> Jakuba (3) (Mk 15,40). 5) Bliżej nie znana rzym. chrześcijanka (Rz 16,6). 6) Matka Jezusa. Nie sposób precyzyjnie zrekonstruować historii jej życia na podst. bibl. danych. Jest wzorem wiary (por. np. Łk 1,45 a Rdz 15,6: -> Abraham). Najstarsza wzmianka o matce Jezusa w Ga 4,4 podkreśla, że Syn Boży byt rzeczywiście człowiekiem „zrodzonym pod -> Prawem”. Najwięcej informacji o M. zawiera zamieszczona u Łk (In.) > historia dzieciństwa Jezusa (pełna nawiązań do ST). Dowiadujemy się tam, że M. mieszkała w -> Nazarecie i była zaręczona z -> Józefem (por. Mt 1,18). Hymn M., -” Magnificat, powstał w oparciu o stare wzory (-> Anna (l)). -> Ewangelie synoptyczne – oprócz historii dzieciństwa-podają jeszcze, że Jezus wyraźnie odmówił pierwszeństwa krewnym: M. i „braciom” (-> bracia Pańscy) (Mk 3,31-35 par.), zawierają również pochwałę Jego naturalnej matki; jej chwałę porównuje Jezus do chwały innych wierzących (Łk ll,28n.). W -> Ewangelii wg św. Jana M. była obecna przy rozpoczęciu ziemskiej działalności Jezusa (wesele w Kanie Galilejskiej: 2,1-12) i na jej końcu, pod krzyżem (19,25-27).

Źródło: Mała Encyklopedia Biblijna. Dom Wydawniczy „Aslan”, Kraków 1994, str. 243

Słowniki o Maryi

MARYJA, MATKA JEZUSA – Według starożytnych źródeł chrześcijańskich Maryja była dzieckiem żydowskich rodziców, Joachima i Anny, i urodziła się w Jerozolimie lub w Seforis w Galilei. Jeżeli -> Jezus urodził się około 4 r. przed Chr., a ona sama, zgodnie z tymi źródłami, wyszła za mąż zgodnie z ówczesnym zwyczajem, mając około czternastu lat, to musiała urodzić się w 18 lub 20 r. przed Chr.

Dzieciństwo spędziła w -> Nazarecie, gdzie zaręczono ją z cieślą -> Józefem, potomkiem króla -> Dawida. -> Ewangelia według św. Łukasza podaje, że Maryi objawił się -> anioł Pański i zapowiedział Jej, iż mocą Ducha Świętego zostanie Matką Syna Bożego, chociaż nie ma jeszcze męża (-> Dziewicze narodzenie Chrystusa). Maryja i Józef udali się do -> Betlejem, gdzie w stajni, lub, według późniejszych tradycji, w grocie, urodził się Jezus. Zgodnie z żydowskim obyczajem został obrzezany, a potem przedstawiony w świątyni jerozolimskiej. Wychowany był przez Maryję i Józefa, a może też innych krewnych w Nazarecie i prawdopodobnie uczył się zawodu cieśli. Łukasz wymienia jedną krewną, kuzynkę Maryi, Elżbietę, która w starszym wieku urodziła -> Jana Chrzciciela na krótko przed przyjściem na świat Jezusa. Niektóre ze źródeł mogłyby sugerować, że Maryja i Józef mieli po Jezusie więcej dzieci (np. Dz 1,14; -> Bracia i siostry Jezusa).
Ewangelia Łukasza, główne biblijne źródło informacji o Maryi w opowiadaniach o dzieciństwie Jezusa, również podaje, że gdy Jezus miał dwanaście lat, Maryja i Józef zabrali Go – znowu, aby wypełnić prawo zwyczajowe – do świątyni w Jerozolimie, żeby wprowadzić w praktykę wiary żydowskiej. W drodze powrotnej zaginął im w tłumie, a później odnalazł się w świątyni, gdzie na przywódcach religijnych wywarł wielkie wrażenie swoją mądrością (Łk 2,41- 52).

Józef, zapewne znacznie starszy od Maryi, przestaje się odtąd pojawiać w źródłach, rola Maryi maleje wraz ze wzrostem roli Jezusa. O Maryi wspomina się w kontekście wesela w Kanie (J 2,1-12), przy ukrzyżowaniu Jezusa (ale tylko w J 19,25-27) i w Dz 1,14, w relacji z wydarzeń w dniu -> Pięćdziesiątnicy. Informacje o późniejszym okresie życia Maryi, o jej śmierci i wniebowzięciu znajdujemy tylko w tradycjach pozabiblijnych, a niektóre z nich pochodzą dopiero z IV w. po Chr. Nie wiemy, gdzie spędziła ostatnie lata życia, ale na ogół się przyjmuje, że mieszkała z Janem, synem Zebedeusza, w Jerozolimie i tam też umarła. Data Jej śmierci jest prawie niemożliwa do ustalenia.

Oprócz relacji ewagelijnych, o Maryi wspominają także pisma niektórych Ojców Kościoła, w tym Justyna Męczennika, Ignacego, Tertuliana i Atanazego, -> apokryfy, takie jak Protoewangelia Jakuba (II w.), oraz uchwały Soboru Efeskiego (431 r. po Chr.), na którym ogłoszono Ją Theotokos, Bogarodzicą. Istnieje także gnostycka Ewangelia Maryi i średniowieczne dzieło łacińskie Ewangelia o narodzeniu Maryi.

Na podstawie tych i innych źródeł powstał i rozwinął się silny kult maryjny, zwłaszcza w Kościele rzymskokatolickim, anglokatolickim i Kościołach prawosławnych. Znaczenie Maryi upamiętniają liczne święta: Niepokalanego Poczęcia (8 grudnia), Oczyszczenia w świątyni (2 lutego). Zwiastowania (25 marca), Nawiedzenia krewnej Elżbiety (5 lipca) i Wniebowzięcia (15 sierpnia). W ciągu wieków Maryję czczono nie tylko jako Matkę Boga, ale także jako czystą wiecznie Dziewicę, doskonałą Matkę, Pośredniczkę między ludźmi a Bogiem i Tę, która doświadczyła najboleśniejszych ludzkich cierpień, bo była świadkiem męczeńskiej i upokarzającej śmierci swojego pierworodnego Syna. Aż do dzisiaj Jej miejsca kultu są celem pielgrzymek i Ona sama objawiała się swym wiernym. Magnificat zaś, który, według Łukasza, śpiewała podczas odwiedzin u Elżbiety (Łk l ,46-55), od wieków należy do liturgii i muzyki chrześcijańskiej. Maryję powszechnie szanuje się, a nawet oddaje Jej cześć jako Tej, która jest dowodem mocy duchowej i wyniesienia uciemiężonych ponad ich ciemięzców.

Źródła niechrześcijańskie dostarczają informacji o kultach podobnych do kultu maryjnego. Opowieści o dziewiczym poczęciu (np. Hera, Rea Silvia, Brygida) były znane też w innych kulturach, tak jak i legendy o matkach opłakujących utracone i zmarłe dzieci (np. Demeter i Persefona; Izyda i Horus). Podobnie jak Maryję przedstawia się jako trzymającą na rękach lub karmiącą Dzieciątko Jezus, tak też egipską boginię Izydę przedstawia się jako karmiącą piersią swojego synka Horusa. Podobnie jak Maryję nazywa się Królową Niebios i czasami przedstawia w otoczeniu znaków zodiaku i innych symboli, tak też czyniono w przypadku bogini Izydy, Magna Mater i Artemidy.

Takie podobieństwa wskazują, że kult maryjny ma korzenie w kultach bogiń greckiego i rzymskiego panteonu, ostatecznie wypartych przez chrześcijaństwo. Choć Maryja jest w pewnym sensie symbolem cech niemożliwych do naśladowania przez ludzi, a zwłaszcza kobiety, wiecznie dziewicza, a jednak macierzyńska; zawsze łagodna i posłuszna woli Bożej – to jednak jej przymioty przedstawiają istotne dla wielu wyznawców cechy kobiece, których się nie zauważa w tradycyjnej, ze wszech miar męskiej teologii -> Trójcy Świętej. Dla wielu oddawanie czci postaci kobiecej jest psychologicznie ważnym uzupełnieniem wiary.
Valerie Abrahamsen (ak)

Źródło: Słownik Wiedzy Biblijnej. Prymasowska Seria Biblijna. Wydawca: Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 1997, str. 501

Wykaz cytowanej literatury

Encyklopedie
Encyklopedia Biblijna. Prymasowska Seria Biblijna. Wydawca: Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa
Mała Encyklopedia Biblijna. Dom Wydawniczy „Aslan”, Kraków 1994

Słowniki
Słownik Wiedzy Biblijnej. Prymasowska Seria Biblijna. Wydawca: Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 1997

opr. Robert Kubiak